Stubovi kulture Beograd, 1998.

31 cm, 305 str.

tvrdi povez, ćirilica

Bogato opremljena monografija o istoriji, slikarstvu i duhovnom značaju manastira Lesnovo. Knjiga Smiljke Gabelić prvi je moderan monografski prikaz prošlosti i slikarstva ovog manastira. Svojom sačuvanošću i raznolikošću fresaka Lesnovo u potpunosti sažima horizont vizantijskog slikarstva sredine XlV veka i njegova monografija je otuda znatno više od prikaza samo jednog spomenika.\ Crkva posvecćena arhangelu i arhistratigu Mihailu na iskraju sela Lesnova, na obroncima Osogovske planine jugoistočno od Skoplja, zahvaljujući svom položaju udaljenom od glavnih saobraćajnica i srećnom usudu, sačuvala je gotovo celokupnu zidnu slikarsku dekoraciju svoje dvodelne arhitektonske celine: prostranog naosa i priprate. Na mestu starog hrama posvećenog pustinjaku sv. Gavrilu Lesnovskom, crkvu je kao svoju zadužbinu, i verovatno grobnicu, podigao sredinom 13. veka, po svoj prilici, najmoćniji feudalac u državi kralja, a potom od 1346, cara Dušana. Bio je to Jovan Oliver koji je prešao čitav niz titularnih stepenika, stigavši sve do najvišeg zvanja despota. Jovan Oliver je 1341. sagradio hram (naos) koji je živopisan nekoliko godina kasnije (1346/7) i priložio ga manastiru Hilandaru. Ubrzo, po izdizanju lesnovske igumanije na rang episkopije, novoj crkvi je dozidana kupolna priprata, oslikana 1349. Za istoričare vizantijskog slikarstva Lesnovo je izuzetno privlačna celina sastavljena iz dva dela koji prosto "vrve" retkim i jedinstvenim rešenjima, bilo ikonografskim ili programskim. Tu su poznati portret ktitora, despota Jovana Olivera, i ciklus arhangela, jedinstven u celokupnoj vizantijskoj umetnosti, prikazani u naosu. Iz priprate treba pomenuti "konjanički portret" arhangela Mihaila crvenog lika kao predvodnika anđeoske vojske, i portret cara Dušana natprirodne veličine (oko 3 m), najveći među očuvanim.